کد مطلب:26378 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آرا و انديشه هاي دكتر علي شريعتي مخصوصاً در آثار مذهبي و تاريخ اسلام چقدر قابل اعتماد است؟ نظر استاد مطهري در اين مورد چيست؟

مرحوم دكتر علي شريعتي از چهره هاي شناخته شدة قبل از انقلاب اسلامي ايران استكه در آگاهي دادن قشر جوان بر ضد حكومت ستم شاهي نقش ارزنده اي داشت. از مرحوم شريعتي آثار بسياري در مورد مسائل اسلامي، عقيدتي و تاريخي بر جاي مانده است. با توجه به اين كه رشته تخصصي و تحقيقي او در مسايل جامعه شناسي بوده، طبعاً آثاري كه در مورد مسايل ديني و تاريخ اسلامي نگاشته است، قابل نقد و بررسي بوده و خالي از اشتباه نيست.

در مورد آثار شريعتي برخي راه افراط را پيموده اند و همة نوشته هاي ايشان را درست و صحيح دانسته اند.

برخي بر عكس راه تفريط را طي كرده اند و همة آنها را نادرست و مردود دانسته اند.

راه درست اين است كه با ديد انصاف و واقع بيني نگاه كنيم و خوبي ها را بپذيريم و نادرستيها را نقد نماييم.

ايشان يك سري امتيازات و جنبه هاي مثبتي دارند، نيز كاستي هايي، اينك نگاهي به دو جنبة مثبت و منفي در ايشان و آثارشان:

1ـ ايشان فردي بود كه نسبت به اسلام سوز و درد و دغدغه داشت. بي اعتنا نبود و به آن چه مي گفت، باور داشت. در عين حال از انديشه هاي مكاتب عصر خود به ويژه اگزيستانسياليسم و تفكرات ماركسيستي متأثر بود و تا حدودي با ادبيات آن ها سخن مي گفت كه منشأ انديشة التقاطي گرديد. هر چند مرحوم دكتر علي شريعتي در مواردي به نقد ماركسيسم پرداخت امّا نفوذ تفكرات ماركسيستي در وي چنان بود كه ماركسيسم را با همان ادبيات ماركسيستي و تحت تأثير همان نگرش ها به نقد و چالش مي كشيد و به همان وضعي گرفتاري مي شد كه از آن مي گريخت.

تصويري كه شريعتي از اسلام ارائه نموده، در موارد متعددي آلوده به اين گونه افكار است؛ مثلاً در تحليلي كه از قيام امام حسين(ع) در كتاب حسين وارث آدم ارائه ميدهد، شهيد مطهري ميگويد كه اين تحليل، نوعي روضه ماركسيستي از حادثه عاشورا است.

2ـ ايشان سخنوري توانا بود و قدرت بياني خوبي داشت. مطالب را با شور و نشاط بيان ميكرد و صاحب زباني حساس و موج آفرين بود. اين پديده سبب شد كه نسل پرشور و انقلابي با اشتياق تمام به سوي او گراييده و آرمان خويش را در او مي جوييدند. امّا ضعفي كه از اين ناحيه گرفتار شد، اين بودكه مسائل اسلامي را با ظاهري زيبا ولي با انديشه هاي بدلي و گاهي غير ديني بيان مي داشتند؛ ريشة اين وضع و حال، فقدان آگاهي ژرف و عميق از اسلام ناب بود.

3ـ دركي كه دكتر علي شريعتي از اسلام داشت، اسلامي بود كه در صحنة زندگي و جامعه حضور داشت. او بر خلاف روشنفكران (يا به عبارتي رساتر: بر خلاف روشنفكر مآبان) كه مي كوشيدند دين را از صحنه جامعه بيرون رانده و ميدان را براي سكولارها و لائيك ها خالي كنند و دين را به رابطة فردي بين بنده و خدا تقليل دهند، دين را در متن جامعه مي خواست و از دين در حاشيه و بي مسئوليت، سخت گريزان و متنفر بود.

اين يكي از نقاط بسيار خوب و مثبت ايشان است، ليكن او در اين راه گرفتار نوعي يك بُعدي گرايي شده، بيشترين همتش در نگاه به اسلام از بُعد انقلابي و مبارزه بود اما نسبت به مسائل ماورائي و مبدأ و معاد بي مهري نشان مي داد، تا جايي كه عالمان بزرگي را كه به هدايت جامعه و نشر تعاليم اخروي و ديني پرداخته بودند، گرفتار طعن و تمسخر ساخت و گفت: شيعيان دو قسمند؛ شيعه علوي و شيعه صفوي. هر كه با حكومت ها درگير شد، شيعه علوي است و هر كه با آنان سازش و مدارا نمود، شيعة صفوي است. از جمله علامة مجلسي را جزء شيعه صفوي معرفي مي كرد. او در اين نگاه اصل را بر انقلاب و مبارزه قرار داد، نه اصل را بر اسلامي كه از زندگي امامان و رهنمودهاي آنان فهميده مي شود. در حالي كه زندگي امامان(ع) هم جنگ و مبارزه هست و هم صبر و سكوت و مماشات و اين ها به شرايط زمان و مكان و مصالح مسلمانان بستگي دارد. هر كه شيعه علي است، هم در جنگ و مبارزه، شيعه علي بايد باشد و هم در صبر و سكوت، ولي مرحوم شريعتي تنها يك بُعد را نگريسته و آن بُعد مبارزه و انقلاب است.

4ـ اگر چه تخصصش درجامعه شناسي بود، ولي به مقتضاي شغل معلمي از معلومات عمومي خوبي بهره مند بود، و در بسياري از زمينه ها اظهار نظر مي كرد. از همين جهت دچار ضعف شد، چون بسياري از ابعاد اسلام تخصص هاي ويژهاي مي طلبد تا آدمي بتواند نظر درستي بدهد. طبيعي است كه انسان با توان محدودش نمي تواند در زمينههايي تخصص ندارد نظر درستي بدهد. متأسفانه مرحوم دكتر اظهار نظرهايي در زمينه هاي مختلف اسلامي از جمله در مورد حديث و تاريخ داشتند كه از اتقان لازم بي بهره بود.

ايشان با شهيد مطهري در حسينيه ارشاد فعاليت هاي فرهنگي داشتند. شهيد مطهري برخي از اشتباهاتش را گوشزد نمود و مرحوم دكتر درصدد بود كتاب هايش را اصلاح كند. برخي را اصلاح كرد، ولي عمر كفاف نداد كه همه را اصلاح كند و پيش از مسافرتش به خارج از آقاي محمد رضا حكيمي خواست كتاب هاي او را بازبيني و اصلاح نمايد. او پذيرفت، ولي بعد از رحلت شريعتي به علت دخالت برخي موفق به اين كار نشد.

مي توانيد نظريات شهيد مطهري را در مورد دكتر علي شريعتي در اين كتاب ها جستجو نماييد:

1ـ استاد مطهري و روشنفكران؛

2ـ حماسه حسيني، ج 3 (بحث نقد حسيني و ارث آدم).